Ақпарат ағыны ұлғайған сайын медиасауаттылықтың маңызы арта түседі. Медиасауаттылық тек медиа саласындағы тұлғаларға емес, әр адам үшін аса қажет. Медиасауаттылық жайлы біліміңіз, түсінігіңіз артуы үшін сізге пайдалы болар сөздік ұсынуды жөн көрдік.

Біржақтылық. Материал авторы мен журналист тек біржақты ақпарат беруі мүмкін. Екі тарапты көрсетудің орнына тек бір тараптың мақсатын көздеп, екінші жақ туралы мүлдем хабарламайды. Бұл жаңалық не ақпарат авторы тарапынан жіберетін қателік болып табылады. Себебі оқырман бұл ақпарат арқылы өзге тарапты мүлдем байқамауы немесе қате ойлауы мүмкін. Әр жазбадан біржақты мағлұмат бермегенін аңғарыңыз. Бұл сіздің медиасауатты болуыңызға жәрдем етеді.

Контекст. Көп жағдайда материал жазу барысында өзге дерек көзінен мәтін бөлініп алынады. Бұл арқылы толық мәтін көшірілмей, ақпарат манипулияцияға ұшырауы мүмкін. Яғни автор өзінің көзқарасында дұрыс деп тапқан бөлікті ғана ұсынады. Бұндай жағдайда берілген ақпараттың түпнұсқасын іздеуге тырысыңыз. Сөйлемнің, ойдың бұрмаланбағанына көз жеткізіңіз.

Кликбейт. Оқырманды тарту мақсатында айғайлатып жазылатын тақырып. Бұндай тақырыбы бар мәтінде көп жағдайда қажетсіз, маңызы төмен ақпарат жазылады. Оқылымды арттыру немесе ақша табу мақсатында кликбей қолданылады. “Шок жаңалық!, Сұмдық!” деген секілді тақырып байқасаңыз айналып өтуге кеңес береміз.

Дезинформация. Фр. des-теріс, information-ақпарат, яғни жалған ақпарат деген мағынаны білдіреді. Бір ақпаратты бұрмалау арқылы теріс мақсатта қолданады. Адамдарға манипуляция, пропаганда жасау үшін теріс ақпарат таралады. Сондай-ақ, сандар, факт, пайыз, статистиканың бәрі рас емес, олар да бұрмаланады.

Пікір. Кез келген ақпарат оқыған кезде ол мәтінде өзге адамның жеке пікірі жазылмағанына көз жеткізіңіз. Ақпараттық этика бойынша жаңалық, оқиға, ақпаратта бір адамның жеке пікірі қамтылмауы қажет.

Дереккөз. Ақпаратты бірінші жариялаған, айтқан, жазған журналист немесе БАҚ дереккөз деп аталады. Барлық ақпараттың, жаңалықтың алғашқы дереккөзін іздеуге, тексеруге ұмтылыңыз. Жаңалық қолдан қолға өткен кезде өзгеріске ұшырауы мүмкін.

Фактчекинг. Ағылшын тілінен “факті тексеру” деп аударылады. Факт әрқашан рас бола бермейді. Мәтінді тексерудің қарапайым жолдары бар. “Дереккөзі кім/не? Сурет пен жазба болса, олар бір-бірімен байланыса ма?” деген сұрақтарға жауап іздеп көріңіз. Әр жазбаға күмәнмен қараңыз. Дәл осы ақпаратты басқа кімдер қалай жариялағанын бақылаңыз. 

(жалғасы бар)
Дереккөз: threedotsca